چاقی

بسم الله الرحمن الرحیم

و صلّی الله علی محمّد و آله الطّاهرین و لعنه الله علی اعدایهم اجمعین

 

چربی خون

 

هیچ شده است که در یک جمع خانوادگی از سوزش کف پای خود شکایت کنید؟ معمولاً تعداد زیادی آقا و خانم دکتر که در این گونه جمع های ایرانی وجود دارند! به شما خواهند گفت که دچار چربی خون شده اید و احتمالاً نسخه هایی نیز برایتان خواهند پیچید. اما به راستی قصه چربی خون چیست؟

علل افزایش چربی خون

1- علل تغذیه ای:

- کمبود مصرف غذاهای حاوی فیبر(میوه و سبزی).

- افزایش مصرف غذاهای چرب و به ویژه غذاهای آماده(fast food).

- افزایش سهم استفاده از«سرخ کردن» به عنوان یک روش طبخ به جای سایر روشهای پخت و پز.

- افزایش مصرف خوراکی هایی مانند برنج، ماکارونی، تخم مرغ، آجیل های بوداده، انواع نوشابه ها، سس های چرب و …. که اثر منفی بر کارکرد صحیح کبد دارند.

- استفاده از روغن های ناسالم(جامد و مایع) به جای روغن های سالم(دنبه، حیوانی، زیتون و …).

- ….

2- علل روحی و روانی: باید توجّه داشته باشید که هر استرسی می تواند باعث افزایش چربی خون شود؛ اصطلاح «چربی خون عصبی» که در بین مردم زیاد شنیده می شود؛ حکایت این نوع از افزایش چربی خون است. بی خوابی نیز می تواند اثر مشابهی داشته باشد.

3- کم بودن فعالیت بدنی.

4- یبوست.

5- ضعف تدریجی کبد به عنوان تنظیم کننده اصلی چربی خون در طول زندگی بر اثر عادات غلط تغذیه ای و روشهای ناصحیح زندگی.

مفهوم افزایش چربی خون در طب سنتی

به نظر می رسد بتوان افزایش چربی خون بر اساس معیارهای آزمایشگاهی را معادل مفهوم افزایش صفرا در طب سنتی دانست. البته هر افزایش صفرایی در بدن منجر به افزایش چربی خون نمی شود و ممکن است علایم دیگری ایجاد کند؛ همچنان که شاید نتوان به آسانی هر افزایش چربی خونی را نیز معادل افزایش صفرا گرفت؛ اما به هر حال با اندکی مسامحه، این معادل سازی قابل پذیرش است.

علایم افزایش چربی خون

به نظر می رسد که عمده علایم افزایش چربی خون ناشی از دو عامل است؛ یکی سنگین و غلیظ شدن خون که باعث کندی حرکت آن در عروق می شود ولذا باعث اختلال خونرسانی و کمبود نسبی اکسیژن در بافتها خواهد شد و دیگری، افزایش حرارت بدن در اثر افزایش صفرا. این علایم به طور خلاصه عبارتند از:

1- احساس سنگینی، خستگی یا کوفتگی در بدن.

2- خواب آلودگی.

3- سوزش و احساس افزایش حرارت نقاط مختلف بدن به خصوص کف پا که معمولاً در شب تشدید می شود.

4- دردهای نسبتاً مقاوم به درمان در ناحیه ساق و کف پا(و گاهی هم در سایر نواحی بدن).

5- سردردهایی که معمولاً به صورت سنگینی سر خودنمایی می کند.

6- خشکی و یا تلخی دهان.

7- سرگیجه و گاهی وزوزگوش.

8- سردرد، سرگیجه، سنگینی، خواب آلودگی، طپش قلب و علایمی از این دست، پس از مصرف غذاهای چرب؛ و تسکین این علایم با مصرف موادی مثل آبغوره، آبلیمو یا سرکه.

9- افزایش تعریق بدن.

10- ورم و پف کردن صورت.

نکته1: ذکر علایم فوق به این معنا نیست که تمام کسانی که دچار افزایش چربی خون می شوند همه علایم فوق را بروز می دهند؛ بلکه اغلب، تنها بعضی از علایم را دارند. بسیاری از افراد هم هستند که علیرغم چربی خون بالا، هیچ علامت خاصی ندارند و به طور اتفاقی، با انجام تست های آزمایشگاهی، متوجه مشکل خود می شوند.

نکته2: بالا بودن چربی خون بر روی قند خون، اثر هم افزایی دارد و لذا این مساله می تواند علایم دیابت را تشدید کند.

درمان چربی خون

قبل از بحث در مورد روشهای درمانی افزایش چربی خون باید به این سوال اساسی پاسخ گفت: آیا هر دارو یا غذایی که طبعی خنک دارد، باعث کاهش چربی خون می شود؟

پاسخ این سوال به نظر بنده منفی است. متاسفانه دیده ام که بسیاری از اهل فن نیز چون افزایش چربی خون را عیناً معادل افزایش صفرا می دانند، برای درمان آن اقدام به تجویز انواع خنکی می کنند که می تواند در برخی بیماران مثل بیماران بلغمی مزاج باعث عوارض مختلف و حتی تشدید بیماری اصلی شود. لذا باید توجه داشت که:

1- بسیاری از داروهای «صفرابٌر» هستند که طبع گرمی دارند ولذا در درمان بیماران سردمزاج که دچار افزایش چربی خون شده اند، باید از این گونه داروها استفاده کرد همانطور که بسیاری از غذاها یا داروهای با طبع سرد هم هستند که باعث افزایش چربی خون می شوند؛ برای مثال ماکارونی طبع سردی دارد اما به علت انسدادی که در کبد ایجاد می کند و مانع از دفع صحیح صفرا می شود و نیز با ایجاد یبوست، عملاً باعث افزایش صفرا و چربی خون می شود چنانکه بسیاری از افراد هستند که با خوردن ماکارونی احساس تلخی در دهان خود می کنند.

2- در بسیاری از موارد، در درمان بیماران احتیاجی نیست که بر روی کاهش صفرا متمرکز شویم و عملاً با تجویز داروهایی که باعث کاهش استرس، تقویت کبد، تقویت معده، رفع یبوست و مانند آن می شوند؛ می توان چربی خون را کاهش داد. برای مثال شاید «بابونه» که طبع گرم و خشکی دارد را نتوان به عنوان داروی ضدّ چربی مطرح کرد؛ اما اگر برای یک فرد بلغمی مزاج که استرس زیادی دارد و به واسطه بلغم زیاد دچار ضعف کبد و معده و یبوست هم هست؛ بابونه تجویز کنیم؛ به تدریج، اعصابش آرام می شود؛ معده و کبد او تقویت می شوند و با کاهش رطوبت روده، یبوست نیز به تدریج بر طرف می شود؛ به این ترتیب عملاً با تجویز یک دارو که طبع صفراوی دارد(گرم و خشک) چربی خون این فرد کنترل خواهد شد.

نسخه ها و نکات درمانی

تذکر: چنانکه گفتیم در تجویزها باید به وضعیت مزاج بیمار توجه کامل داشته باشیم لذا همه نسخه های ارایه شده برای همه بیماران مفید نیستند امّا سعی شده بیشتر به مواردی پرداخته شود که جنبه عمومی تری دارند.

1- به عنوان اولین اقدام، یبوست بیمار را درمان کنید. چربی خون در بسیاری از بیماران، تنها با همین اقدام کنترل می شود.

2- هر گونه استرس یا بی خوابی بیمار باید با تجویز داروهای مناسب کنترل شود.

3- بیمار باید تا می تواند از مصرف غذاهای سرخ کردنی و چرب و غذاهای آماده، انواع سس های کارخانه ای و مانند آنها فاصله بگیرد.

4- بهتر است مصرف تخم مرغ در این بیماران حداقل در طول دوره درمان، به هفته ای یک عدد و آن هم ترجیحاً تخم مرغ رسمی و به صورت آب پز عسلی محدود شود.

5- انجام حداقل ورزش روزانه برای کنترل چربی خون بسیار مفید است. ورزش علاوه بر کاهش چربی بد خون، چربی های مفید را نیز افزایش می دهد.

6- حتّی المقدور، مصرف میوه و سبزیجات(و به خصوص انواع خام آنها) در رژیم غذایی بیمار افزایش یابد.

7- روغن مصرفی: سالهاست که نهادهای رسمی بهداشتی کشور به جایگزینی روغن مایع به جای روغن جامد تاکید دارند. در اینکه روغن های هیدروژنه جامد برای مصرف، بسیار نامناسب هستند؛ شکی نیست؛ اما متاسفانه باید گفت که بدون هیچ تردیدی روغن های مایع موجود در بازار رسمی کشور هم باعث افزایش چربی خون می شوند. به این ترتیب که اگر روغن های جامد، بیشتر باعث افزایش کلسترول خون می شوند؛ روغن های مایع، باعث افزایش تری گلیسرید خون می شوند که کنترل و درمان آن به مراتب سخت تر است. بنابراین جایگزینی روغن های مایع به جای روغن های جامد عملاً هیچ گونه تاثیری در کاهش چربی خون نخواهد داشت؛ بلکه مشکل را پیچیده تر می کند.(شاید تقریباً استثنا نداشته باشد، بنده وقتی از هر مریضی که تری گلیسیرید بالایی دارد درباره نوع روغن مصرفی می پرسم، پاسخ آنها این است: روغن مایع)

پس چه روغنی بخوریم؟

 

 

جواب ساده است. همان روغن هایی که نسل های قبلی ما می خوردند و چربی خونشان هم افزایش پیدا نمی کرد. برای پذیرش بهتر مطلب بهتر است به یک نکته جالب اشاره کنم: سری 3 جلدی کتابهای ارزشمند«راز درمان» از تالیفات استاد فقید، «دکتر عبدالله احمدیه» است. آن مرحوم، در این کتابها، شمار زیادی از بیماران خود را که با روشهای طبّ سنتی مورد معالجه موفقیت آمیز قرار داده است را معرفی نموده اند. دوره زمانی این معالجات به حدود سالهای 1330 هجری شمسی باز می گردد. بنده در بررسی که در این 3 جلد کتاب داشتم متوجه شدم که استاد فقید، در بین تمام بیماران معرفی شده تنها یک مورد را معرفی کرده است که دچار بیماری افزایش چربی خون بوده است و این نکته ساده نشان می دهد که در آن سالهای نه چندان دور، این بیماری جزء بیماریهای رایج بین مردم نبوده است؛ در حالی که این روزها از جمله شایع ترین مشکلات بهداشتی و درمانی مردم است. نکته جالب تر اینکه بر خلاف تصور بعضی از مردم، روغن نباتی در ایران تنها قدمتی 50-40 ساله دارد. تا پیش از آن، مردم ایران روغن هایی مثل روغن دنبه و روغن حیوانی مصرف می کردند و مشکلی هم نداشتند. ورود روغن نباتی به ایران هم قصه جالبی دارد. به این ترتیب که عده ای از یهودیان ساکن ایران به طور همزمان اولاً شروع به خرید دنبه از بازار و دفن کردن آن در زیر خاک می کنند تا به طور مصنوعی قیمت آن بالا برود؛ در ثانی کارخانه روغن نباتی را افتتاح کردند و این محصول را با قیمتی ارزان و همراه با جایزه وارد بازار کردند و ثالثاً به طور همزمان در مورد مضرات مصرف روغن دنبه و فواید مصرف روغن نباتی تبلیغات وسیعی انجام دادند. به این ترتیب مردم از همه جا بی خبر هم ترجیح دادند که به جای مصرف روغن دنبه گران و مضر! از روغن نباتی ارزان و جایزه دار و مفید! استفاده کنند. به همین سادگی و در طیّ یک دوره زمانی کوتاه، فرهنگ مصرف روغن در ایران عوض شد. البته مدتی بعد کم کم مردم به این نکته پی بردند که مصرف این روغنهای جدید، انرژی و توان آنها را سلب می کند و به این ترتیب واژه«روغن نباتی خور» به افراد بی حال و کم توان اطلاق شد؛ اما چه می شد کرد که ذایقه ها عوض شده بود و دیگر کسی به این راحتی نمی توانست سراغ مصرف روغن دنبه بدبو برود. حال با این مقدمه(که شرح مفصّل و تاریخی آن را به موقع ذکر خواهیم کرد)؛ در حدّ اقتضای این مقاله، به سراغ معرفی مختصر روغن های مفید می رویم و معرّفی مفصّل آنها را به روزهای آینده و بخش داروخانه پایگاه واگذار می کنیم.: